Kiberxavfsizlik nuqtai nazaridan aviatsiya sanoati
Aviatsiya sanoati Turkiya va jahon miqyosida jadal rivojlanib, o‘sish sur’atlarini ko‘rsatayotgan muhim tarmoqlardan biridir. Ko'pgina kichik tarmoqlarga ega aviatsiya sohasi o'z vazifasini qisman yoki to'liq bajara olmasa, atrof-muhit, ijtimoiy tartib va ​​davlat xizmatlarining bajarilishida turli xil salbiy oqibatlar kelib chiqadi. Shuning uchun aviatsiya sektori tarmoqlari, aktivlari, tizimlari va tuzilmalari muhim infratuzilma tarmoqlari qatoriga kiradi.

Aviatsiya sanoatining tuzilishiga xos bo'lgan ko'plab optimallashtirish va qaror qabul qilish muammolari mavjud va ular muhokama mavzusidir. Adabiyotda; Aviatsiya sanoatining yo'lovchilar soni va harakatini baholash, ehtiyot qismlarga bo'lgan talabni baholash, darvozalarni belgilash, parklarni belgilash, parvozlar jadvalini tuzish va daromadlarni boshqarish kabi muammolarni hal qilishga qaratilgan ko'plab tadqiqotlar mavjud. Bundan tashqari, aviatsiya sohasida qaror qabul qilishda yangi aeroport tanlash, aviakompaniya raqobatini baholash, aeroport xizmatlari sifatini baholash, strategik hamkor tanlash, yetkazib beruvchi tanlash, autsorsing provayderini tanlash va samaradorlikni tahlil qilish kabi muammolar mavjud [1].

Yuqorida qayd etilgan muammolarni hal qilish uchun foydalaniladigan dasturiy ta'minot va aviakompaniyalar tomonidan foydalaniladigan uchinchi tomon ilovalari to'g'ridan-to'g'ri yoki bilvosita kiber hujumlarning nishoni hisoblanadi. Fuqaro aviatsiyasini noqonuniy aralashuvlardan himoya qilish uchun mehnat, vaqt va moliyaviy resurs omillari birgalikda ko'rib chiqiladigan ssenariyni hisobga olish kerak. Ushbu sektorda barqaror xavfsizlikni faqat xavfsizlik investitsiyalari yoki faqat malakali ishchi kuchi investitsiyalari bilan ta'minlash mumkin emas.

Aviatsiya sanoatining bog'langan tarmoqlarini ko'rib chiqsak, bu muhim infratuzilma

• Mudofaa va milliy xavfsizlik,
• Transport,
• Aloqa,
• Bank ishi,
• Energiya tizimlari

ga to'g'ridan-to'g'ri bog'langani aniq ko'rinadi. Shu sababli, aviatsiya sektori ham ushbu sektorlarda sodir bo'lishi mumkin bo'lgan axborot xavfsizligi buzilishi yoki kiberhujumga bevosita ta'sir qilishi mumkinligi aniq. Aviatsiya sanoatida xavfsizlikni baholash bir nechta asosiy sarlavhalar ostida amalga oshiriladi. Parvozlar xavfsizligi, fuqaro aviatsiyasi xavfsizligi, kiberxavfsizlik va kiberxavfsizlikni boshqarish bizni bevosita qiziqtiradigan asosiy mavzulardir.

Riskga qaratilgan boshqaruv yondashuvi
Xatarlarni bartaraf etish bo'yicha tegishli choralarni aniqlash uchun tahdid darajasini doimiy ravishda kuzatib borish va yangilab turish kerak. Xavfni baholash milliy va mintaqaviy o'zgarishlarni hisobga olgan holda amalga oshirilishi kerak. Aviatsiya sohasiga muayyan tahdid yuzaga kelganda, oldindan belgilangan xavfsizlik choralarini ko'rish kerak. Ayni paytda “Kiberxavfsizlik” ekotizimi aviatsiya sanoati uchun muhim ahamiyatga ega.

Aviakompaniya transport vositalari xavfsizligi
Aviakompaniya transport vositalarida kiberxavfsizlik; Bu aviakompaniya tizimlariga to'g'ridan-to'g'ri yoki bilvosita xavf tug'dirish maqsadida kiber vositalar orqali amalga oshirilgan qasddan zararli harakatlarning oldini olish va/yoki ularga munosabat bildirish sifatida belgilanishi mumkin. Airbus kompaniyasi tomonidan kiberxavfsizlik uchun tashkil etilgan “Airbus Cybersecurity” deb nomlangan kompaniyada 10 dan ortiq davlatdan 650 dan ortiq xavfsizlik bo‘yicha mutaxassis borligi aviatsiya sanoatida kiberxavfsizlik ko‘p millatli muassasa va tashkilotlar tomonidan muhim ahamiyatga ega ekanligini ko‘rsatadi. Airbus A380 parvoz paytida mingga yaqin dastur ishlamoqda. Ma'lumki, Kris Roberts ismli xavfsizlik mutaxassisi bir vaqtlar samolyotning ko'ngilochar tizimi orqali dvigatellardan birini ko'tarilish rejimiga o'tkazgan. Ushbu shaxs tomonidan FBIga berilgan hujjatlarda u Boeing 737, 757 va Airbus A-320 samolyotlarini 15-20 marta buzib kirgani aniqlangan[2].

Airbus A380 samolyotlarining birida o'rnatilgan xabarlashish tizimi

Chris Roberts ning mavzuga oid Twitterdagi posti

Engine Indication and Crew Alarming System (EICAS) tizimini faollashtirish orqali kislorod niqoblarini yoqish mumkinligini da'vo qilgan Roberts, Syracuse(New York) FBI tomonidan taxminan 4 soat davom etgan so'roqqa duchor bo'ldi.

Asosiy xavfsizlik tamoyillari

Aviakompaniya transportlari(avvalambor samolyotlar) bilan aloqador ko'plab omillarni hisobga olish kerak. Xavfsizlikning asosiy tamoyillari; Parvozlarni boshqarish, kabina (operatsion ) va kabina (yo'lovchi) kabi uchta asosiy sarlavha ostida to'planadi: [3]:

a. Parvozni boshqarish: Bu samolyotni boshqarish uchun zarur bo'lgan muhim xavfsizlik tizimlariga ishora qiladi. Nosozlik yoki nosozlik xavfsizlikka bevosita ta'sir qiladi. Yuqori ta'sir / past ehtimollik

b. Kabina (operatsion): Bu samolyotni boshqarish va himoya qilish uchun ishlatiladigan tizimlarga ishora qiladi. Muvaffaqiyatsizlik yoki to'xtab qolish muhim operatsiyalar va texnik xizmat ko'rsatishga bevosita ta'sir qiladi. O'rta ta'sir / O'rtacha ehtimollik

c. Kabina (yo'lovchi): yo'lovchilar to'g'ridan-to'g'ri aloqa qiladigan tizimlar/interfeyslarga ishora qiladi. Buzilish yoki nosozliklar minimal ta'sirga ega, ammo ishonchli bo'lmagan qurilmalar bilan belgilangan tizimlar umumiy foydalanish maydoni sifatida qabul qilinmoqda. Kam ta'sir / Yuqori ehtimollik

Fuqaro aviatsiyasi va kiberxavfsizlik
Kiberhujumlar fuqaro aviatsiyasi sanoatiga tobora kuchayib borayotgan tahdidni keltirib chiqarmoqda. Aviatsiya kompaniyalari muntazam odatiy operatsiyalardan tashqari jiddiy vaziyatlardagi operatsiyalar uchun elektron tizimlarga tobora ko'proq murojaat qilmoqda. Elektron tizimlarni hujumlardan (noqonuniy aralashuv) himoya qilish va 24/7 davomida xavfsizlik darajasini saqlab turish zarurat holiga keldi.

Xalqaro fuqaro aviatsiyasi tashkiloti (ICAO)ning 2016-yildagi Assambleyasining 39-sessiyasida fuqaro aviatsiyasining infratuzilmasi, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari tizimlari va maʼlumotlarini himoya qilish doirasida kiberxavfsizlikka muvofiqlashtirilgan yondashuvni talab qildi. Shu maqsadda A39-19-son qarorida; Fuqarolik aviatsiyasida kiberxavfsizlikni taʼminlash uchun davlatlar va boshqa manfaatdor tomonlar fuqaro aviatsiyasiga qarshi kibertahdidlarga qarshi koʻrilayotgan chora-tadbirlarni hamkorlik yondashuvi bilan hal qilishlari shartligi tushuntirildi.

Maqolaning boshida aviatsiya sanoatining asosiy va o‘zaro bog‘liq tarmoqlariga qilingan hujumlar aviatsiya sanoatiga ham to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki bilvosita ta’sir qilishini aytib o‘tgan edik. Level One Robotics deb nomlangan ehtiyot qismlar ishlab chiqaruvchi va chizmachilik kompaniyasiga qilingan hujum natijasida kompaniyalar, jumladan Volkswagen, Tesla va Boeing kabi yirik ishlab chiqaruvchilarning chizmalari, shartnomalari va xodimlar haqidagi ma'lumotlar oshkor etildi [4]. Matbuotda yil davomida ko‘plab aviakompaniyalarning kiberhujumlarga uchragani va bu hujumlar katta miqyosda moliyaviy zarar keltirgani xabar qilingan edi. British Airways ham bir oy ichida ikki marta hujumga uchradi va bu hujum natijasida taxminan 570 000 kishining kredit karta ma'lumotlari o'g'irlandi.