Biz hammamiz bilamizki, eng yaxshi urush frontda jang qilish emas. Ikkinchi jahon urushidan hozirgi kungacha jadal rivojlanayotgan texnologiyalar; Ular urush shakllarini, mudofaa taktikasini va ko'plab chora-tadbirlarni qayta tuzish yoki bekor bo'lishiga olib keldi.

Bugungi kunda “Kiberxavfsizlik” masalasi global kuchlarning ustuvor yoʻnalishlari qatoriga koʻtarildi. Shimoliy Koreya vodorod bombasi sinovlarini oʻtkazgan boʻlsa-da, kiberhujum bugungi kunda hujumning eng xavfli shakli sifatida oʻz oʻrnini saqlab kelmoqda.

Ushbu da'voni tasdiqlash uchun eng muhim dalil; U Isroil Venture Capital tomonidan har yili chop etiladigan statistik ma'lumotlarga asoslanadi. Hisobotga ko‘ra, 2016-yilda Isroil tomonidan eksport qilingan kiberxavfsizlik mahsulotlari ulushi jangovar samolyotlar savdosidan tushgan daromaddan oshib ketgan.

Kiberhujumlar endi tizimlarni buzib kirish va maʼlumotlarni oʻgʻirlash masalalari bilan cheklanib qolmaydi, balki mamlakatning sogʻliqni saqlash tizimlari, axborot tizimlari, energiya tarmoqlari, transport tarmoqlari, aloqa tizimlari, qurolli kuchlar va hokimiyat tizimlariga zarar yetkazishi mumkin boʻlgan assimetrik urush turi sifatida namoyon boʻladi.

 

Ushbu assimetrik urush turi NATO tomonidan urushning quruqlik, dengiz, havo va kosmosdan keyin "kiber makon" sifatida 5-o'lchov sifatida belgilangan.

Klassik urush va kiber urush o'rtasida tub farqlar mavjud. Klassik urushda hujumning manbai, hujum tezligi, hujumning ta'siri, urush ishtirokchilari, urush xarajatlari, ishlatilgan qurollar va zarar aniqlanishi mumkin bo'lsa-da, kiber urushda esa bu ma'lumotlar mutlaqo noaniq.

Kengroq ma'noda kiberhujumlar: ular klassik urush elementlariga qaraganda ancha oson, chunki ularning manbalari noma'lum, chegara bilmaydi, arzon, hujum uyushtiruvchilar odatda aniqlanmaydi, global miqyosda qo'llanilishi mumkin va ularni mamlakat ichidan yoki tashqarisidan olib borish mumkin. 

Kiberhujumlarga duchor bo'lgan davlatlar kiber kurashni samarali va dinamik ushlab turish uchun kiber quvvat imkoniyatlarini oshirishga harakat qilmoqda.

CyberPower salohiyatini oshirish uchun mamlakatlar kadrlarga sarmoya kiritmoqda va malakali odamlar pulini kengaytirmoqda. Chunki kiber urush klassik urush kabi simmetrik tarzda emas, balki assimetrik tarzda rivojlanadi. Kiberjamoalar tashkil etiladi va kiberjamoalar qo'liga tayinlangan xodimlar birinchi navbatda muhim infratuzilmalarda ishlaydi. AQSh Harbiy-havo kuchlarida 15 ta, Sohil xavfsizlik kuchlarida 13 ta va dengiz flotida 14 ta jamoa tayinlangan. Armiyada ishlaydigan kiberxavfsizlik bo'yicha mutaxassislarning taxminiy soni 5800 atrofida.

Pentagon ekspertlar sonini 2014-yildagi 1800 nafardan 2016-yilda 6000 nafarga oshirgan. Milliy xavfsizlik agentligi, razvedka boʻlinmalari va boshqa vazirliklar qoshida 50 mingga yaqin xavfsizlik boʻyicha ekspertlar ishlayotgani taxmin qilinmoqda.

Kiberxavfsizlik hozirda rivojlangan mamlakatlarning ustuvor yo'nalishlaridan biri hisoblanadi. Darhaqiqat, masala shu qadar jiddiy darajada olib borilganki, AQShning sobiq davlat kotibi Jon Kerri hozirgi davr haqida gapirar ekan, kiberqurolni XXI asrdagi yadro quroliga teng deb ta’riflaydi.

Bu davrning eng ilg'or kiber urush imkoniyatlariga ega deb hisoblangan davlatlar AQSh, Xitoy, Rossiya, Isroil va Buyuk Britaniyadir.Ushbu mamlakatlarning kiberxavfsizlik byudjetlariga kiritgan sarmoyasini hisobga olsak, hattoki bir kiberurushning qanchalik muhimligi ayon bo'ladi. Kiberxavfsizlik sohasida yo'qotilgan daqiqalar bir mamlakat uchun qanchalik ahamiyatli ekanini ko'rishimiz mumkin.

Mamlakatlar va kiberxavfsizlik byudjetlari

AQSh - 19 milliard dollar

Rossiya - 11 milliard dollar

Isroil (mudofaa byudjetidan foydalangan holda) - 5-6 milliard dollar ~

Angliya - 860 million funt

Bu mamlakatlarning kiber olamdagi amalga oshirgan hamkorliklari keyinchalik, vaqt o'tishi bilan ma'lum bo'ladi. NSA (Milliy xavfsizlik agentligi) sobiq xodimi Edvard Snouden oshkor qilgan ma'lumotlarga ko'ra, Amerika u bilan birgalikda "Razvedkaning besh ko'zi"(Intelligence Five Eyes) deb nomlangan tuzilmani shakllantirgan. Ushbu "xalqaro kiberrazvedka va ma'lumotlar almashishni ta'minlaydigan tuzilma" a'zolari Amerika, Kanada, Angliya, Avstriya va Yangi Zelandiyadir.

Mamlakatlar kiber olamda harakat va manevr maydonini keng saqlash uchun katta sa'y-harakatlarni amalga oshirmoqda. Nafaqat davlatlar, balki kiberxavfsizlik bozorida hukmron bo'lgan brendlar ham birlashib, turli tuzilmalarni tashkil qiladi. Masalan, CTA (Cyber ​​Threat Alliance) ) o'tgan oylarda tashkil etilgan. AQShning sobiq prezidenti Barak Obamaning maslahatchisi Maykl Daniel ushbu tuzilma rahbari etib tayinlandi.

Yana so'nggi yillarda Turkiya a'zo bo'lgan NATO tomonidan kibermudofaa uchun tashkil etilgan Kooperativ Kibermudofaa Mukammallik Markazi (Cooperative Cyber Defence Center of Excellence) ochildi.

Dasturlash erkinligi va milliy texnologiyalar shartdir!

Kibermakonda o‘z so‘ziga ega bo'lish uchun milliy va mahalliy tashabbuslar ko‘payishi hamda bu tashabbus va tadbirkorliklarni qo‘llab-quvvatlash zarur. Biz byurokratik to‘siqlarni tezda yengib o‘tib, gorizontal va vertikal o‘qda tez o‘sishga yo‘l ochishimiz kerak. Qachonki biz ishlab chiqarmasak, boshqa davlat tomonidan ishlab chiqilgan qurilmalar va texnologiyalardan foydalanishga majburmiz. Biz kibermakonda iste'molchi bo'lishni to'xtatib, ishlab chiqaruvchiga o'tishimiz kerak.